Voor, door en mét de burger!

De afgelopen jaren heeft de polarisatie een stevige ontwikkeling doorgemaakt. Men is zich meer gaan richten op de tegenstellingen, in plaats van de overeenkomsten. Men lijkt doof te zijn geworden voor het standpunt van de ander. De maatschappij heeft zich ontwikkeld tot een ‘voor-of-tegen-cultuur’, een ‘wij-of-zij-cultuur’.

Een zorgelijke ontwikkeling die daarmee gepaard gaat, is dat een deel van de bevolking zich niet meer gehoord voelt door de politiek. Zowel de bestuurders als de volksvertegenwoordigers lijken meer op afstand te zijn komen staan van de maatschappij. Om de stem van de burger weer luid en duidelijk door te laten klinken in de besluitvorming, het draagvlak met betrekking tot besluiten en het vertrouwen in de democratie te herstellen, is een burgerberaad nodig.

Wat is een burgerberaad?

Een burgerberaad is een vorm van deliberatieve democratie. Het doel hiervan is om burgers actief te betrekken bij de besluitvorming. In plaats van achteraf de bestuurders en politici af te rekenen of te belonen bij verkiezingen – of middels een referendum hun ontevredenheid of hun goedkeuring te laten blijken – praten de burgers mee en hebben direct invloed op de besluitvorming. Belangrijk om hierbij in acht te nemen is dat een burgerberaad en de bestaande bestuursstructuur goed naast elkaar kunnen bestaan. Er is dus geen sprake van een vervangend bestuursorgaan en ook de volksvertegenwoordigers hoeven niet te verdwijnen.

Aan een burgerberaad neemt een gelote groep van de burgers actief deel aan de besluitvorming. Deze groep vormt een zo divers mogelijke afspiegeling van de samenleving in de breedste zin van het woord. Ook gaan zij met elkaar in gesprek over het onderwerp om tot een besluit te komen. En dat is de kern: men gaat in gesprek. Het is geen debat met winnaars en verliezers. Het is een dialoog, men luistert naar elkaar, stelt elkaar vragen en verdiept zich in een ander, anders dan zich achter het eigen standpunt te verschansen. Dit brengt vele voordelen met zich mee. Zo kan men zich beter inleven in de situatie van de ander, wordt het gesprek niet gevoerd op het wat, maar op het waarom en het hoe – en wordt er vooruitgang geboekt. Al is het maar omdat de dialoog wordt gevoerd.

Wanneer en waarom een burgerberaad?

Een burgerberaad is dus een instrument om tot besluitvorming te komen vanuit de maatschappij. Dit maakt dat het draagvlak voor besluiten groter wordt. Immers voelt de burger zich gehoord en heeft de burger actief deel kunnen nemen in de besluitvorming. In een periode waarin Nederland voor grote uitdagingen staat, zoals de aanpak van de klimaatcrisis – en waar populisme heeft geleid tot een grote tweespalt tussen groepen binnen de samenleving, zoals de tegenstelling tussen stedelingen en boeren – is het belangrijk om de verbinding weer met elkaar te zoeken.

Juist de aanpak van de klimaatcrisis is in dit kader een goed voorbeeld. Zowel op nationaal, regionaal en lokaal niveau dient er hard gewerkt te worden om de doelstellingen van het Klimaatakkoord te behalen. Los daarvan is de aanpak van de klimaatcrisis een controversieel onderwerp: er bestaan zelfs meningsverschillen over óf er überhaupt sprake is van een klimaatcrisis. Op regionaal en lokaal niveau speelt er veel op het gebied van de RES en het beleid omtrent windmolens en zonneweides. Besluiten die genomen moeten worden op dat gebied omvatten onder meer:

• Een windmolen op zee of bij een woonwijk?
• Zonneweides aanleggen of bomen planten?
• Een eventuele kerncentrale, maar waar?

Dat het burgerberaad goed toepasbaar is om tot resultaten te komen in het ruimtelijke domein, blijkt wel uit het burgerberaad in New York, alwaar stadsbewoners actief mochten meedenken over de herbestemming van Ground Zero. Ook voor controversiële onderwerpen biedt het burgerberaad uitkomst. Nu is de aanpak van de klimaatcrisis in Nederland een controversieel onderwerp, maar wat te denken van het homohuwelijk en abortus in het katholieke Ierland? Een representatieve groep ging met elkaar in gesprek over deze onderwerpen: mensen uit de kerkelijke gemeenschap en de regenboog community kwamen elkaar daar ook tegen, gingen in gesprek, leerden de achtergrond van elkaars standpunten kennen en konden zich (beter) inleven in elkaars situaties. De uitkomst: zowel het homohuwelijk als abortus werden gelegaliseerd.

Niet alleen met betrekking tot het ruimtelijk domein of wanneer het gaat om een controversieel onderwerp kan een burgerberaad uitkomst bieden. Ook wanneer politieke partijen voor een lange periode in de loopgraven blijven zitten, biedt een burgerberaad soelaas. Een voorbeeld hiervan is de G1000 top in België. Daar waar de politieke partijen al anderhalf jaar aan het formeren waren, werd een burgerberaad, de G1000, belegd. Deze groep gelote burgers kreeg het wél voor elkaar de impasse te doorbreken. Ook dichtte het de kloof tussen de politiek en de maatschappij, omdat de maatschappij actief betrokken werd bij de besluitvorming.

Op lokaal niveau is een burgerberaad ook een initiatief welke een oplossing kan bieden voor het aanpakken van een probleem of om inzicht te krijgen in welke onderwerpen er onder de bevolking leven en hoe deze naar hun mening het beste kunnen worden aangevlogen. Zo heeft men in 1989 in Porto Alegre (Brazilië) de eerste vorm van een burgerberaad belegd. De bevolking was ontevreden over hoe het stadsbestuur functioneerde en heeft middels het burgerberaad een advies uitgebracht, wat binnen 7 jaar resulteerde in een verdubbeling van het aantal huishoudens met toegang tot het riool en stromend water, de bouw van wegen in en naar de sloppenwijken en een verviervoudiging van het aantal scholen. In Amersfoort is er in 2014 een G1000 georganiseerd, waaruit een tiental voorstellen is gekomen. Op basis van deze tien voorstellen zijn er 7 werkgroepen aan de slag gegaan om hier nader gevolg aan te geven en concrete resultaten te behalen in de stad. Dit bleek zo’n succes, dat er in 2016 een tweede burgerberaad is belegd.

Hoe ziet en burgerberaad eruit?

In grote lijnen bestaat een burgerberaad uit vier stappen. Het begint met een burgertop. Hier wordt de agenda bepaald en worden oplossingsrichtingen in kaart gebracht. Vervolgens komt het burgerforum aan bod. Hier gaat men uiteen in diverse werkgroepen die concrete (beleids-)voorstellen uitwerkt met behulp van input van experts en begeleiding vanuit de organisatie en betrokkenen vanuit de gemeente. Hierna worden deze voorstellen in de burgerraad gepresenteerd en kan men de voorstellen middels stemming aannemen of verwerpen. Hieruit volgt het burgerbesluit welke aan de gemeenteraad en/of het college wordt overhandigd. Ten slotte bewaakt monitor/klankbordgroep de opvolging hiervan door de gemeente en treedt in dat kader op als gesprekspartner.

Enkele randvoorwaarden

Het initiatief van de burgerraad moet bij voorkeur bij de burgers vandaan komen. Het burgerberaad wordt georganiseerd door een onafhankelijke partij die voorziet in de begeleiding tijdens het proces. De onafhankelijkheid wordt gegarandeerd door het sluiten van een overeenkomst tussen de organisator en de partners, bestaande uit de gemeente en derde partijen zoals maatschappelijke organisaties en bedrijven. Verder wordt in deze overeenkomst onder meer vastgelegd hoe de gemeente omgaat met de uitkomsten van het burgerberaad, bijvoorbeeld door het burgerbesluit ter stemming aan de gemeenteraad voor te leggen. Ook de rol die de partners hebben met betrekking tot de organisatie van het burgerberaad – denk hierbij aan facilitaire zaken – wordt in de overeenkomst opgenomen.

De deelnemers aan het burgerberaad genieten volledige autonomie. Zij bepalen de agenda en kiezen de deelonderwerpen waar zij verder mee aan de slag willen zelf uit. Hierdoor wordt de betrokkenheid vergroot en ontstaat er eigenaarschap over de eindresultaten. Wanneer er in de ogen van de onafhankelijke organisatie wordt opgemerkt dat er écht essentiële informatie mist om tot een volledig – van meerdere punten belicht – besluit te komen, wordt dit echter wel met de raad gedeeld. Iedere stem legt hetzelfde gewicht in de schaal, er wordt geen onderscheid gemaakt in welke zin dan ook. De groep is zo divers als mogelijk en wordt samengesteld door loting op basis van het BRP van de gemeente.

Ten slotte is transparantie essentieel. Vanaf de eerste loting tot aan het aanbieden van het burgerbesluit, is het van belang dat het gehele proces in openbaarheid plaatsvindt. Hierbij gaat het niet uitsluitend om het burgerberaad zelf, maar ook om bijvoorbeeld de methodiek die achter de loting zit. Eventuele deelnemers moeten volledig worden geïnformeerd over waar zij aan deelnemen, hoe het werkt en hoe de organisatie in elkaar zit. Hierdoor ontstaan er geen verkeerde verwachtingen. Door het burgerberaad zelf in volledige openbaarheid te laten plaatsvinden, wordt de betrokkenheid bij de uitgelote inwoners groter en verhoogt dit ook het draagvlak van hen voor het burgerbesluit. Mogelijkheden om hierin te voorzien zijn bijvoorbeeld livestreams, of het publiceren van verslagen.

Tot slot

De democratie staat onder druk. Er heerst groot wantrouwen jegens de politiek. Wij leven in een tijd waarin de wereld aan grote veranderingen onderhevig is. Een nieuwe tijd, met nieuwe problemen, vraagt om een innovatieve democratie, waarin iedereen zich gehoord moet voelen. Waarin men open met elkaar in gesprek gaat. Waarin het vertrouwen wordt hersteld en onderling vertrouwen de norm wordt, in plaats van onderling wantrouwen. Het is tijd voor iets nieuws. Niet voor de burger. Niet door de burger. Maar met de burger.

Dit artikel is geschreven door de Werkgroep Burgerberaad, bestaande uit Binnenhofblog columnist Sander van den Berg, Alexander van den Berg, Niels Mulder en Tristan Stokman. Deze werkgroep maakt onderdeel uit van de Politieke Commissie van de Jonge Democraten, afdeling Arnhem-Nijmegen.