Het moederprobleem

Op maandagochtend 4 maart werd twitterend Nederland opgeschrikt: het woord “moeder” werd in een verzamelwet vervangen door de frase “ouder uit wie het kind geboren is”. Een beleidsmedewerker van de SGP had deze wijziging opgemerkt, gedeeld met collega's, en op die manier kwam de zaak via Kamerlid Flach naar buiten. Naast verontwaardigde reacties van zowel burgers als Kamerleden van o.a. BBB en de ChristenUnie, kreeg het ook de nodige media-aandacht. Vrij snel gaf BZK-minister De Jonge het volgende aan op Twitter: ‘Een onnodige fout die spoedig wordt rechtgezet door een nota van wijziging aan @2eKamertweets. Het woord ‘moeder’ is prachtig en verdient een plek in onze wet. En nu weer aan het werk!’ Maar daarmee is het niet afgehandeld.

Een fout?

Minister De Jonge noemde die wijziging in zijn tweet dus een “onnodige fout”. Daar kun je al je vraagtekens bij neerzetten. Naar een wetswijziging kijken namelijk veel mensen. Er wordt veel over vergaderd, voordat het overhandigd wordt aan de minister. Dat betekent dat er twee mogelijkheden zijn: 1. de wijziging is collectief over het hoofd gezien, en 2. het is bedoeld opgeschreven. De beoordeling van beide opties laat ik open. Daarnaast gaat een verzamelwet over de ondergeschikte technische zaken; denk bijvoorbeeld aan spelling, grammatica en interpunctie. Ook wordt het gecontroleerd of het nog up to date is met andere wetgeving. Inhoudelijke wijzigingen, zoals de wijziging van een term door een zekere frase, zouden altijd door de Tweede Kamer moeten. 

Volgens het Reformatorisch Dagblad komt het voorstel uit de koker van staatssecretaris Van Huffelen (D66) van Binnenlandse Zaken. Dat wil zeggen dat zij verantwoordelijk is voor de specifieke Wet basisregistratie. Over het geheel van wetten, de verzamelwet dus, gaat minister De Jonge. Ingewijden zouden ook het vermoeden hebben dat de wijziging er niet per ongeluk in is gekomen. Met andere woorden is er dan sprake geweest van opzet, en geen fout. Verder leven er vermoedens in het algemene publiek dat de ambtenarij hierin ook een rol heeft gespeeld, alleen is dit niet 100% hard te maken. Desalniettemin hadden ambtenaren in de verschillende vergaderingen voorafgaand aan de handtekening van De Jonge de wijziging kunnen opmerken en er een punt van maken. In die zin is het ze dus wel aan te rekenen.

Parlement buiten spel
Door een inhoudelijke wijziging in een verzamelwet te plaatsen, had het onder de radar kunnen blijven en zonder al te veel poespas door de Tweede Kamer kunnen komen. Met een verzamelwet wordt namelijk over het geheel gesproken. Omdat het over technische wijzigingen gaat, verwachten mensen dat het wel goed zal zitten. Dus worden dit soort wetten vrijwel altijd met een hamerslag er doorheen gestemd. Met andere woorden kan men op deze stiekeme wijze het parlement omzeilen en de facto buiten spel zetten. Ongeacht wat de inhoudelijke zaak is, is dit niet goed te praten, en is afkeuring de enige juiste reactie.

De tegenwerping, die ik voorbij heb zien komen op sociale media, is dat het de taak of het werk is van Tweede Kamerleden om wetgeving te lezen, door te nemen en te controleren. Op zich ben ik het daar ook wel mee eens. Het verschil is alleen dat dit in principe niet nodig zou zijn met een document waarin enkel technische wijzigingen verwerkt worden. Kamerleden en hun beleidsmedewerkers zijn druk, dus zij zouden de ambtenaren erop moeten vertrouwen dat ze integer te werk gaan met dit type documenten. Met andere woorden is er misbruik gemaakt van dat basisvertrouwen. In deze specifieke casus ligt de fout dus niet bij alle andere 149 Kamerleden, maar bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. 

In de kern gaat dit over integriteit en integer handelen als bestuurder en ambtenaar: inhoudelijke punten maken kan en is niet verkeerd in zichzelf, alleen mag de Kamer daarin niet gepasseerd worden, en al helemaal niet op een stiekeme wijze als nu. Het democratische proces wordt op die manier bewust lelijk ondermijnd, en dat is het moederprobleem van deze hele situatie.