Eenheid van kabinetsbeleid

De afgelopen week heeft in het teken gestaan van afscheid nemen en kennismaken. Afscheid nemen van de langstzittende minister-president van Nederland en de overige leden van het kabinet Rutte III, en kennismaken met de nieuwe bewindslieden van het nieuwe kabinet Schoof I. Met name met onze kersverse premier Dick Schoof, die voor velen in het land een grote onbekende is. Maar ‘eenheid van kabinetsbeleid’ was ook een thema wat deze week centraal heeft gestaan, met name tijdens het debat over de regeringsverklaring op woensdag en donderdag. Maar wat houdt dit precies in en wat is er precies aan de hand?

Eenheid van kabinetsbeleid

De term ‘eenheid van kabinetsbeleid’ houdt kortgezegd in dat het kabinet met één mond spreekt. In een land waarin het kabinet altijd bestaat uit meerdere politieke partijen is het noodzakelijk dat het kabinet met één mond spreekt om zo als eenheid naar buiten toe te kunnen optreden.

In het verleden hebben we kunnen zien wat er gebeurd als de eenheid van kabinetsbeleid niet bewaakt wordt. Zo zagen we in 2010 hoe een ruzie tussen toenmalig premier Jan Peter Balkenende en minister Maxime Verhage van het CDA enerzijds, en minister Wouter Bas van het PvdA anderzijds. De ruzie ging over de vraag of Nederlandse militaire missie in Uruzgan voortgezet moest worden. In principe zouden de Nederlandse troepen teruggetrokken worden, maar na een verzoek van de NAVO laaide de vraag op of de missie toch niet voortgezet moest worden. Zowel Maxime Verhagen als Wouter Bos hielden er verschillende lezingen op na, wat uiteindelijk resulteerde in de val van het kabinet Balkenende IV.

Maar ook recent is er een voorbeeld van de schending van eenheid van kabinetsbeleid. Ten tijde van de coronacrisis gaf toenmalig staatssecretaris Mona Keijzer (toen nog van het CDA) een interview in de krant waarop zij kritiek uitte op het kabinetsbeleid tegen het coronavirus. Het interview resulteerde erin dat toenmalig premier Rutte, na overleg met de vier fractievoorzitters uit de coalitie, Keijzer dezelfde dag nog ontsloeg.

Wat is er aan de hand?

Deze week trad het nieuwe kabinet Schoof I aan, gevormd door vier partijen en onder leiding van een partijloze minister-president. Dinsdag stonden de nieuwe ministers samen met de koning op het bordes van paleis Huis ten Bosch, waarna op woensdag en donderdag het debat over de regeringsverklaring werd gevoerd.

Tijdens dit debat ging het al een paar keer mis om de eenheid binnen het kabinet te bewaren. Waar premier Schoof zowel op woensdag als donderdag aangaf dat het kabinet er in Nederland voor iedereen is, en dus ook voor vrouwen met een hoofddoek, twitterde vicepremier Fleur Agema op donderdag een kritische tweet die de verklaring van de premier in de wielen reed. Het kwam het nieuwe kabinet op harde kritiek van de oppositie te staan.

Ook botste de premier met Geert Wilders. De voorman van de PVV meende dat Schoof niet genoeg stond voor de PVV’ers binnen het kabinet. En ook Wilders en Dilan Yeşilgöz van de VVD kwamen in aanvaring tijdens het debat. Hoewel Wilders en Yeşilgöz niet in het kabinet zitten, zijn deze botsingen wel tekenend voor het onderlinge vertrouwen van de partijleiders van de coalitie en de nieuwe premier, en de partijleiders onderling.

De vraag is hoelang deze onderhuidse spanningen onder het kookpunt blijven. Dit zal de toekomst moeten uitwijzen.

Gelukkig kunnen we rekenen op één vaste waarde in ons staatsbestel: de koning.